Շվին սրինգների կամ ֆլեյտայի ընտանիքին պատկանող գործիք է։Համարվում է լաբիալ (շրթնային)ձայնարտաբերման գործիք, քանի որ ձայնարտաբերման համար գործիքի լաբիումը անմիջապես շփվում է բերանի հետ։
Շվի որպես հայկական ազգային նվագարան
Անվանումը ծագում է «շվվոց» բառի արմատից։ Շվին հնագույն հայկական նվագարաններից մեկն է և հայտնի է անհիշելի ժամանակներից։ Շվին ըստ կառուցվածքի լինում է երկու տեսակի՝ քանդվող և ամբողջական։ Ի տարբերություն ամբողջական շվիի քանդվող շվին ունի ինտոնացիան փոփոխելու հնարավորություն։ Նվագարանի դիապազոնը սկսում է առաջին օգտավայի C/C# (կախված գործիքից) նոտայից և ձգվում է մինչև երրորդ օկտավայի G/A (կախված գործիքից)։ Շվին ունենում է տարբեր լարվածքներ, բայց ամենատարածված լարվածքը C-ն է։
Շվիի համար հայ կոմպոզիտորներից Խաչատուր Ավետիսյանը գրել է կոնցերտներ
Բլուլ
Բլուլը հայկական, փողային գործիք է։ Լինում է մի քանի տեսակ։Սնամեջ բաց ֆլեյտայի տարատեսակներից է. ունի 8 նվագահան անցք (7-ը երեսի կողմում են, մեկը՝ հակառակ)։ Նվագում են ֆլեյտայի պես շրթերին հպած: Բլուլը պատրաստում են նաև եղեգնից, սնամեջ ծառի մատնաչափ հաստություն ունեցող ճյուղերից: Գործածվում է Հայաստանի մի շարք գավառներում / Ապարան, Նոր Բայազետ, Բուլանըխ, Վասպուրական, Արագածոտն և այլն/ հնչյունաշարը դիատոնիկ է, տեմբրը մեղմ, թավշյա: Կոմիտասը բլուլի հետ է նույնացնում սրինգը, որը ունի 50 սմ երկարություն և 2-2,5 սմ հաստություն: Բլուլը հատկապես տարածված է Հայաստանում: Հայկական, փողային այս գործիքը հիմնականում նվագում են հովիվները։
Դուդուկ
Դուդուկ կամ Ծիրանափող, հայկական փողային գործիք, որը նաև տարածված է Մերձավոր Արևելքում, այդ թվում՝ կովկասյան ազգերի կենցաղում: Օգտագործվում է թե մենակատարային և թե անսամբլային ձևերով (մենակատար ու դամ պահող դուդուկներ և դհոլ):
Դուդուկը պատրաստվում է ծիրանի փայտից։ Փողի երկարությունը լինում է 28, 33 կամ 40 սմ։
Նվագելու համար վերևի կողմում ունի յոթ կամ ութ անցք, հակառակ կողմում, բութ մատի համար՝ մեկ կամ երկու։ Եղեգից պատրաստված կրկնակի լեզվակն ունի 9-14 սմ երկարություն։ Նվագարանն ունի թավշյա, փափուկ տեմբր և տեխնիկական լայն հնարավորություններ, ինչը թույլ է տալիս կատարել տարաբնույթ բարդ, ծավալուն ստեղծագործություններ, մուղամներ, պարեղանակներ, երգային ժանրի նմուշներ: Դուդուկն այսօր մեծ հետաքրքրություն է առաջացրել աշխարհի մասնագետ երաժիշտների և կոմպոզիտորների շրջանում՝ դուդուկի հայ վարպետների կատարողական բարձր վարպետության շնորհիվ:
Զուռնա
Զուռնա, փողային երաժշտական գործիք։ Հայաստանում լայնորեն տարածված հնագույն նվագարան է: Սասունցիների շրջանում նվագարանն ունի փող անվանումը: Իրենից ներկայացնում է փայտե փող, որը ծայրում ավելի լայն է։ Ուղիղ, աստիճանաբար լայնացող փողը մի կողմից ունի ութ, հակառակ կողմից՝ մեկ ձայնանցք: Վերևի մասում հագցվում է ձայնի օղակաձև կարգավորիչը, որը ներառում է ձայնավերարտադրման վերադիր սարքավորումը՝ մետաղե կամ այլ նյութից շրջանակը, որի կենտրոնում գտնվող բարակ գլանի վրա տեղադրված է փչելու երկլեզվակ հարմարանքը՝ պիպիչը: Պատրաստվում է հիմնականում ծիրանենու, թթենու կամ ընկուզենու փայտից, իսկ պիպիչը՝ եղեգից:
Զուռնայի հայրենիքը համարվում է Հայկական լեռնաշխարհը, տարածված է նաև Միջին Ասիայում, Մերձավոր Արևելքում, Իրանում, Թուրքիայում:
Իր զիլ ու սուր, ճչացող ձայնով փոքր-ինչ մոտ է պարկապզուկին, բայց ավելի «ծակող» երանգով՝ այն, ինչով առանձնանում է մյուս բոլոր փողային նվագարաններից: Զուռնան օգտագործվում է բացօթյա վայրերում, ժողովրդական տոնակատարություններում, հարսանիքներում ու այլ արարողություններում: Անսամբլային նվագարան է, ավանդաբար ստեղծվել են զուռնաչիների «դաստաներ»՝ 2 զուռնա (մենակատար ու դամ պահող) և դհոլ: Կենցաղավարում են մեծ, միջին և փոքր չափի զուռնաներ: Սովորականից ավելի թավ ձայնով զուռնայի տեսակը կոչվում է բոռոզա: Կան վարպետ կատարողներ, ովքեր նվագում են երկու զուռնայով միաժամանակ՝ մեկով հնչեցնելով մեղեդին, իսկ մյուսով՝ դամը: Երկացանկը բազմազան է, հարուստ է ամենատարբեր՝ մեծ ու փոքր ծավալով ստեղծագործություններով՝ սահարիից մինչև պարեղանակ:
Պկու, եղեգնից շինված նվագարան, նման է հայկական երաժշտական գործիք շվիին։ Ըստ որոշ աղբյուրների, պկուն առաջին անգամ ի հայտ է եկել 5-րդ դարում։ Բաղկացած է լեզվակից, եղջյուրից, փողից, հիմնականում եղեգնյա ծվանի (mundschtuk)փոխարեն օգտագործվում էր բարակ եղեգը լեզվակային կտրվածքով։ Ունի 5-7 անցք առանց հակառակ կողմի անցքի։ Այժմ, պկուն ունի 4 տարատեսակ, որոնք մեկը մյուսի հնչերանգային շարունակությունն են կազմում։ Պկուի ձայնածավալը մեծ է, մեծ օկտավայի մի-ից մինչև երկրորդ օկտավայի սոլ-ը։
Պարկապզուկ, ժողովրդական փողային լեզվակավոր նվագարան։ Շատ նվագարաններ, ստեղծված լինելով որևէ երկրում, չեն մնում տվյալ երկրի ժողովրդի սեփականությունը: Ժողովուրդները շփվելով միմյանց հետ, մեկը մյուսին են փոխանցում մշակութային տարբեր արժեքներ, այդ թվում՝ նաև նվագարանները, և նրանցից ամեն մեկն իր հերթին նպաստում է այդ նվագարանի զարգացմանն ու կատարելագործմանը: Այդպիսի նվագարան է նաև պարկապզուկը, որը տարբեր ժողովուրդների մոտ ունի փողերի տարբեր քանակ, տարբեր հնչողություն, հնչյունաշար և հնչյունածավալ: Տարբեր են նաև անվանումները: Հայերենում այս նվագարանն ունի մի քանի անվանում՝ պարկապզուկ, պկու, պարկապկու, տիկ, տկճոր:
Պարկապզուկը կազմված է այծի, հորթի կամ ոչխարի կաշվից պատրաստված պարկից, որը ժողովուրդն անվանում է տիկ, օդ մղելու փողակից և եղեգնյա պարզ կամ կրկնակի լեզվակավոր մի քանի նվագափողերից (Հայաստանում կոչվում է պկու կամ պզուկ, գործածվում Է նաև առանց օդամուղ պարկի, փչում են բերանով), որոնցից մեկը կամ երկուսը ձայնանցքերով են ու ծառայում են մայր եղանակը կատարելու, մեկ-երկուսը (կամ ավելին)՝ առանց ձայնանցքերի, բասային են՝ դամը պահելու համար և նվագակցում են բուն մեղեդուն։ Տիկը ծառայում է որպես օդի շտեմարան: Հանած տիկի ետևի ոտքերի տեղում առաջացած անցքերը կապում են, վզի մասը՝ խցանում, իսկ առջևի ոտքերի տեղում ամրացնում են զույգ փողերը, որոնցից մեկով տիկը հնչեցնելու համար օդ են մղում և կուտակում, իսկ մյուսով՝ նվագում: Փողերը պատրաստում են եղեգնից կամ ծիրանենու, տանձենու, խնձորենու փայտից: Պարկապզուկը տեխնիկապես հարուստ նվագարան է և հնարավորություն է տալիս կատարելու թե՛ բարդ ստեղծագործություններ, թե՛ պարզ պարեղանակներ: Հայաստանում տարածված է զույգ ձայնափողով, յուրաքանչյուրը՝ հնգական ձայնանցքով պարկապզուկները: Հայկական պարկապզուկի վերակառուցումը Երևանում, 1970-ական թթ. կատարել է դիրիժոր, երգահան, «Տկզարի» գեղարվեստական ղեկավար Կառլեն Միրզոյան։
Դափ, դահիրա, հարվածային երաժշտական գործիք։ Կազմված է փայտյա կլոր, ոչ լայն շրջանակից՝ մի կողմը պատած կաշվե թաղանթով։ Իր բազմազան ձևերով ու անուններով կիրառվել և կիրառվում է թե՛ Արևելքի, թե՛ Արևմուտքի ժողովուրդների մոտ։ Փայտե շրջանակի ներսի կողմից կախված են լինում մետաղյա օղեր, բոժոժներ, արծաթյա դրամներ, ձայնահան այլ պարագաներ։ Նվագում են` ձեռքերի ափերով, մատներով զարկելով թաղանթին, նաև թափահարելով։ Հայերի, ինչպես և կովկասյան մյուս ժողովուրդների մոտ դափերն անսամբլային գործիքներ են։
Դհոլ, հայկական հարվածային ազգային երաժշտական գործիք։ Այն պատկանում է երկկողմանի թմբուկների դասին։ Այս գործիքը տարածված է նաև տարբեր ազգերի մոտ և օգտագործվում է երաժշտական համույթներում։ Դհոլը բաղկացած է գլանաձև սնամեջ մարմնից կամ շրջանակից, որի վրա ձգված է կաշվե կամ պլաստիկե մեմբրան։ Մեմբրանի ձգվածության աստիճանով կարգավորվում է ձայնի բարձրությունը։ Դհոլի մարմինը պատրաստվում է փայտից, մետաղից (պողպատ,լատուն և այլն), ակրիլային պլաստիկից, իսկ գլանաձև մարմնի երկու կողմերից ձգվում է այծի կամ հորթի մշակված կաշին։
Դհոլ նվագելու համար պահանջվում են երկու փայտե ձողիկներ (հաստ՝ կոպալ և բարակ՝ ճիպոտ, որոնք պատրաստված են բամբուկից կամ եղեգից։ Ձայնը հնչում է երկու փայտե ձողիկներով կամ մատների ծայրով և ձեռքերի ափերով հարվածելով ձգված կաշվին։ Դհոլը նվագակցում է գրեթե բոլոր երաժշտական գործիքների հետ։ Հիմնականում դհոլի հետ նվագում են զուռնա, դուդուկ և այլ փողային գործիքներ
Դասարանների դասավորությունը՝ ըստ նախապես հրապարակված կարգի
Մասնակիցներ՝ Արևելյան դպրոցի սովորողներ, դասավանդողներ
Ծրագրում՝
Միասնական երգեր, պարերգեր, ընթերցումներ, այդ թվում
Ազգային պարեր՝ Էջմիածին, Էրզրումի շորոր, Բուլուլ, Թամզարա
Մարզական ֆլեշմոբեր, միասնական ընթերցանություններ, ծննդյան շնորհավորանքներ:
1-3 դասարաններ
Արևաշարք
Փայտե ձիուկ
Կոտ ու կես
Լորիկ
Կաքավի գովքը
Հոպ թռի
Հայր մեր
4-5 դասարաններ
Խորոտ էր, կոլոտ էր
Շողեր ջան
Նանարի նա
Էսօր լուսնակ նորել է
Հոպ թռի
Հաց կթխեմ գարի ա
Հալել եմ եղը
Զինչ ու զինչ
Հասնինք Սասուն
Պարապմունքների պատասխանատուները իրենց օրը կազմակերպում են ըստ առարկայական ծրագրերի, ներկայացված ծրագրից ընտրում են իրենց տարիքային խմբին համապատասխան ուսումնական նյութերը:
Սազ, լարային կսմիթային նվագարան։ Տարածված է Կովկասում, Մերձավոր Արևելքում: Գոյություն ունեն սազի մենակատարային, անսամբլային մեծ ու փոքր տեսակներ, որոնք համապատասխանաբար, ունեն տարբեր թվով մետաղե լարեր՝ 4-10: Սազը սիրված նվագարան է հատկապես գուսանների ու աշուղների շրջանում, հնագույն ծագում ունի: Թթենուց կամ ընկուզենուց է պատրաստվում: Տանձաձև իրան, ծածկված է բարակ կափարիչով, որի վրա կան ձայնադարձիչ անցքեր, կոթին զետեղված են փարդաներ։ Լարերը մետաղյա՝ բաժանված են 3 կամ 4 երկանդամ կամ եռանդամ ունիսոն խմբերի։ Առաջին խումբը մեղեդիական նշանակում ունի, 2-րդը՝ ձայնառության, 3-րդը՝ լրացուցիչ ներդաշնակային, մասամբ էլ մեղեդիական։ Լարվածքը սովորաբար կվարտա-կվինտային է, փարդաների օգնությամբ ստացվող հնչյունաշարը, որպես կանոն, դիատոնիկ։ Նվագում են ոսկրյա կամ եղջյուրյա կնտնտոցով՝ հարվածելով բոլոր լարերին միաժամանակ, ուստի մեղեդին շարունակ ուղեկցվում է ներդաշնակային գունեղ ֆոնով։ Տեմբրը զնգուն է, բայց փափուկ:
ԹԱՌ
Թառը, անառարկելիորեն ունի պարսկական ծագում, բայց ուրիշ շատ նվագարանների նման, այն մեծ դերակատարություն է ունեցել Իրանի, Հայաստանի և կովկասյան երկրների երաժշտության զարգացման գործում: Դարերի ընթացքում առաջացել են թառի երկու տարբերակ՝ «պարսկական թառ» վեցլարանի և «կովկասեան թառ» տասնմեկլարանի: Ժամանակակից «պարսկական թառ»ի ստեղծողը եղել է հայտնի նվագարանագործ, հայազգի վարպետ Յահյա Խանը : «Կովկասեան թառ»ի ստեղծողն եղել է Շուշի քաղաքի հայտնի թառահար՝ Սադըղջանը: Նվագարանն այսօր էլ, ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ Իրանում մեծ ժողովրդականություն է վայելում:
Կառուցվածքը: Ունի երկու խոռոչ, ութաձև արձագանքարան, երկար վզիկ, քառանկյուն գլխիկ։ Թառի երկգավաթ իրանը փորված է թթենու ամբողջական կտորից՝ ծածկված կենդանական թաղանթային մեմբրանով։ Ընդհանուր ձևը նմանություն ունի կիթառի հետ: Լարերն այսօր մետաղյա են, իսկ հնում պատրաստվել են կենդանու աղիքից։
ՔԱՄԱՆՉԱ
Քամանչա, տարածված է Մերձավոր Արևելքի երկրներում՝ որոշ տեղական առանձնահատկություններով: Լարային-աղեղնավոր նվագարան է: Տարածված է Իրանում, Հայաստանում, Վրաստանում, Ադրբեջանում, Հունաստանում, Դաղստանում և այլ երկրներում: Քամանչան Արևելքում ավանդական երաժշտության համույթներում պարտադիր ընդգրկվող նվագարան է: Սակայն գեղեցիկ, փափուկ տեմբրի և տեխնիկական բազմազան հնարավորությունների շնորհիվ այն գործածվում է նաև որպես մենանվագային գործիք:
Կառուցվածք: Քամանչայի իրանը գնդաձև է՝ ծածկված թաղանթային մեմբրանով։ Կլոր կոթից իրանի միջով անցնում է մետաղյա կաղապարաձող, որը նվագարանի համար ծառայում է նաև որպես «ոտք»։ Ունի ուղիղ ձգված վզիկ: Այն միանում է գլխիկին՝ չորս լայնակի ականջներով: Նվագում են ծնկի վրա ուղղաձիգ բռնած դիրքում՝ փայտյա բարակ աղեղով՝ վրան ձիու պոչի ձգված մազերով։ Քամանչայի նախնական ձևն ունեցել է մեկ լար: ՀԵտո նվագարանը դարձել է երեք լարանի, որն ամենագործածականն էր: Ավելի ուշ, 1909 թվականին, քամանչայի պատմության մեջ առաջին անգամ ավելացավ չորրորդ լարը՝ վիրտուոզ քամանչահար, արևելյան երաժշտության տեսաբան Սաշա Օգանեզաշվիլու (Ալեքսանդր Արշակի Օհանյան) շնորհիվ:
ՔԱՆՈՆ
Քանոնը ևս Արևելքի ժողովուրդների մոտ գոյություն ունի խորը անցյալից և խիստ տարածված է արաբական աշխարհում, ներկայիս Թուրքիայում, իսկ նվագարանի տարատեսակները լայնորեն գործածվում են Հայաստանում և բալկանյան երկրներում: Սանթուր նվագարանը փոխանցվելով տարբեր ժողովուրդների, անցնում է զարգացման և կատարելագործման տարբեր ուղիներ, որն էլ հիմք է հանդիսանում մի շարք այլ նվագարանների ստեղծման, նրանք կառուցվածքի, արտաքին տեսքի առումով թեև ունեն որոշ ընդհանրություններ , սակայն հետագա դարերում անցնում են կատարելագործման: Այդպիսի նվագարաններից մեկն էլ քանոնն է:
Կառուցվածք: Քանոնը աղելարային կսմիթային նվագարան է, իրանը՝ 30-90 սմ, սեղանաձև, իրար ամրացված առանձին փայտերից, որի վրայի դեկան երկու երրորդով լորենու կամ եղևնու փայտից է, մեկ երրորդով՝ թաղանթապատ, թաղանթը փուչիկից (եզան լավ մշակված, այծի, ոչխարի կամ գառան կաշվից)։ Ունի 24-26 եռակի լարեր, հիմնականում աղիքից։ Նվագում են մատներին հագցրած մատնոցի մեջ դրած կնտնտոցով (հարիչով)։
ՈՒԴ
Ուդ, լարավոր-կսմիթային նվագարան։ Ծագել է պարսկական բարբաթից՝ վերջինիս փարդաներ ավելացնելով, դարձել արաբական երկրների ժողովրդական գործիքարանի հիմնական նվագարանը, նաև արաբական երաժշտության տոնայնության համակարգը ներկայացնելու և տեսականորեն բացատրելու հիմնական միջոցը։ Լայնորեն տարածվել է Մերձավոր Արևելքի երկրներում, Միջին Ասիայում և Հայաստանում (նույնպես հնագույն ժամանակներից)։ 14-րդ դարից մուտք է գործել Իսպանիա և Սիցիլիա, հանդիսացել եվրոպական լյուտնյայի (արաբ, al-ud անվանումից, որ նշանակում է «փայտ») նախատիպը։ Տարբեր երկրներում անցել է զարգացման տարբեր ճանապարհներ, ինչն էլ հիմք է դրել նվագարանի տարատեսակների՝ իրենց տարբեր անուններով:
Կառուցվածքը: Նվագարանի իրանը ուռուցիկ ձվաձև է՝ կոր փայտաշերտերից սոսնձված, հարթ ծածկի վրա կան ձևավոր ձայնանցքեր։ Հայկական ուդը 6 լարանի է (առաջին հինգը՝ զույգ-զույգ), լարվածքը՝ կվարտա-սեկունդային: Հայ կոմպոզիտորներն այն հարստացրել են հայկական ազգային բնորոշ հնչողություն ունեցող երգերով։ Հայ շնորհալի ուդահարներից էր Սողոմոն Գրիգորի Ալթունյանը (1896—1948)։
Կառուցվածքը: Քնարը ունի յոթ լար։ Արտաքին մասը կամ կլորաձև է կամ քառանկյուն է, հռոմեացիների և հույների մոտ այն եղել է կլորավուն։ Քնարի պատրաստման համար երկար ժամանակ է անհրաժեշտ։ Այն պատրաստվում էր Կրիայի պատյանից և այն իր ընտանիքի գործիքներից ամենաթեթևն է։ Հին Հայաստանում լիրը կոչվել է քնար։ Քնարը սովորաբար նվագվում է ազատ ձեռքի շարժումով՝ կանգնած կամ նստած, ավելի ուշ այս գործիքը նվագում էին նաև խոնարհված ձևով՝ 45 աստիճան թեքության վրա։
ՏԱՎԻՂ
Հայ ժողովուրդը ունեցել է տավիղ նագարանը դեռ շատ վաղ ժամանակներից։ Սա խոսում է այն մասին, որ հայերս սիրել ենք տավիղը և այն գործածել կենցաղում, հարսանիքների և հուղարկավորությունների ժամանակ: Տավիղ նվագարանի լատիներեն անունը «harp» է, որն ունի գերմանական ծագում, իսկ հայերեն համանունը՝ տավիղ: Տավիղ նվագարանի հայկական ծագման մասին վկայում են այժմ Էրեբունի թանգարանում պահվող «Խնջույքի տեսարանով եղջերագավաթը»: Հանրահայտ հայկական կիլիկյան արծաթե գավաթի վրա նկարված է տղամարդ, որը նվագում է տավիղ՝ շրջապատված իր սիրելի կնոջով և կենդանիներով: Նախկինում տավիղ նվագել են արքունիքներում, թագավորական հանգստյան սենյակներում։ Երբեմն ոչ միայն պալատական երաժշտները, այլ հենց իրենք՝ թագավորներն էին նվագում նվագարանը։ Իհարկե, նախկինում տավիղները չունեին ձայնային այն հնարավորությունները, ինչ այսօր, բայց այն, որ հայ ժողովուրդը ունեցել է տավիղ նվագարանը, փաստ է։
Կառուցվածքը:Տավիղը, հնագույն ծագումով կսմիթավոր նվագարան է։ Ժամանակակից տավիղն ունի ձայնադարձիչով շրջանակի վրա ուղղաձիգ 46 լար (լարվածքը՝ դիատոնիկ, դո-բեմոլ մաժորում)։ Քրոմատիկ հնչյուններ արտաբերելու այլ տոնայնություններում վերալարելու համար կա կրկնակի գործողության ոտնակային մեխանիզմ, որը կարճում է լարերը, բարձրացնում նրանց հնչողությունը կես կամ մեկ տոն (գյուտը 19-րդ դարի սկզբին կատարել է ֆրանսիացի երաժիշտ վարպետ էրարը)։ Տավիղը նվագախմբային, անսամբլային և մենակատար նվագարան է։
ԲԱՄԲԻՌ
Բամբիռը, հայկական ազգային լարային կսմիթավոր նվագարան է, եղել է վիպասանների գործիքը: Իր նախնական տեսքով չի պահպանվել, վերականգնված է միայն ըստ աղբյուրներում պահպանված նկարագրությունների ու տեղեկությունների, սակայն ներկայում բամբիռ կոչվող նվագարանները ոչ թե կսմիթային են, այլ աղեղնավոր: Հայ միջնադարյան մանրանկարները մեզ պատկերացում են տալիս, թե ինչպիսի նվագարաններ են գործածվել Հայաստանում հնագույն ժամանակներից ի վեր: Իսկ դրանք փաստում են, որ Հայաստանում գործածվել են բոլոր տեսակի նվագարանները. հարկանային կամ հարվածային, փողային, լարային, կսմիթային և աղեղնային՝ իրենց տարատեսակներով: Բայց դրանցից ոչ մեկում՝ թե՛ գտածոների, թե՛ մանրանկարչության մեջ, պատմության խորքերից եկող բամբիռի ոչ մի պատկեր չի հանդիպում: Նվագարանի մասին առաջին տեղեկություններն ի հայտ են գալիս միայն 9-րդ դարի աղբյուրներում: Այս նվագարանի մասին փաստագրական տեղեկությունները շատ քիչ են: Մինչև այժմ ստույգ կերպով բնութագրված չեն ավանդական բամբիռի արտաքին տեսքը և կիրառման եղանակը: Հստակորեն հայտնի չէ լարերի քանակը, տեղեկություններ չունենք լարվածքի, հնչողության և ընդգրկած ձայնածավալի մասին:Վիպասաններն ու գուսանները հին Հայաստանում շրջել են գավառե գավառ և կատարել վիպական երաժշտական ստեղծագործություններ, և քանի որ նրանց արվեստում կարևոր դեր է ունեցել երգը և խոսքը, ուստի նրանց հարկավոր էին այնպիսի նվագարաններ, որոնցով միաժամանակ կկարողանային նվագակցել իրենց երգին ու արտասանությանը:
Մարինե Ոսկանյան 